Coñece Sada

Sada é un municipio da provincia da Coruña, da que dista ao redor de 18 quilómetros. Pertence ás Rías Altas e está situada na ría de Betanzos, flanqueada polos restos dos castelos de Fontán e Corbeiroa. É un pobo da costa e actualmente as súas industrias principais son a pesca e en verán o turismo.

O municipio de Sada está repartido en oito parroquias: Carnoedo, Veigue, Meirás, Mondego, Mosteirón, Osedo, Soñeiro e Sada. Actualmente todo o municipio ten ao redor de 14.000 habitantes. En Meirás está o Pazo do mesmo nome e no Castro de Osedo, a Cerámica do Castro.

Sada, viviu sempre da pesca, aínda que tivo outras pequenas industrias, pero sen dúbida foi a pesca a máis importante. Moitos anos atrás eran famosas as lanchas dos Periquetes, os Ruxa, os Pena e algúns máis. Estes mariñeiros saían a pescar nas súas pequenas lanchas a remos, desafiando ao mal tempo e moitas veces poñendo en perigo as súas vidas. Dicían que o máis ousado era Periquete. Un dos seus netos alcumado tamén Periquete foi un gran patrón de pesca nos barcos de altura, chamados "aparellas". Moitos anos despois viñeron os Monzo, os Juan María, os Cristobo, os Cheche, os Mudos etc. Agora xa eran barcos grandes e dedicábanse á pesca da sardiña, xurelo, parrocha, etc. Pasaron anos e instaláronse nos barcos os radares e a pesca mellorou nas súas capturas.

O peixe vendíase no porto de Coruña, xa que o que hoxe coñecemos como porto en Sada eran rochas e penas e os barcos non podían atracar. Moito despois do final da guerra, Franco pasaba o verán no Pazo de Meirás e como afeccionado á pesca, saía pescar no famoso Azor, e naturalmente era incómodo e perigoso ir saltando polas penas para poder chegar ao "bote" que o levaba ao Azor. Así que aproveitando esta circunstancia o Goberno iniciou a construción do noso porto e co paso dos anos converteuse no que é hoxe en día. Logo veu o paseo marítimo, que se fixo nos últimos anos da ditadura sendo alcalde de Sada Nicolás Blanco.

Volvendo á pesca, hai que recordar que xunto cos barcos, había tamén "as lanchas" que se dedicaban ao patexo. Un dos máis famosos era Nelos. O patexo utilizábase como aboamento polos agricultores. Onde hoxe é o paseo marítimo xusto detrás de La Terraza era mar, e alí ancoraban as lanchas que traían o patexo esperando a que a marea baixase co fin de que os carros tirados por bois puidesen achegarse ás lanchas para cargalos. Esta pesca producía bos beneficios e facíase de xullo a setembro.

A estrada estaba separada da praia -ou sexa do mar- por un dique de pedra que ía dende o río Maior (fronte á cafetaría Rompeolas) ata máis alá do Hotel. O dique tiña tres ramplas. A primeira ao lado do río, a segunda fronte á rotonda fronte ao concello, e a terceira un pouco despois do Hotel.

Coa pesca viñeron as fábricas de Salazón. Tiveron os seus comezos con empresarios cataláns. Foi unha industria florecente, que logo despois da guerra tivo gran prosperidade, axudada pola escaseza de alimentos que había en toda España. O que aquí estaba parado nas fábricas saíu rápidamentre ao mercado. O que que máis se traballaba era a sardiña, da cal saía o arenque. As sardiñas metíanse en grandes pilos en salmoira durante un tempo, logo sacábanse, prensaban e saían os arenques que se poñían en grandes caixas redondas de madeira chamadas "tabales". Tamén o bocarte se poñía en barricas con sal, e despois dun tempo fileteábanse e saían as anchoas, que se envasaban en latas redondas. Houbo ao redor de sete fábricas e a última en pechar foi "A Xefa".

As fábricas de ladrillos e tellas, "As telleiras" como se lles chamaba eran outra das pequenas industrias que tiñamos. Estaban situadas na parte traseira esquerda da rúa Barrié, parte das Brañas e chegaban ata O Tarabelo. Nesta industria foron pioneiros os irmáns Temprano, que dende Santa Cruz (Oleiros) viñeron a establecerse con tres telleiras en Sada unha cada irmán, e outras moitas como os Vázquez, chegando a haber ao redor de dez.

Para facer os ladrillos e as tellas, extraíase o barro con aixadas e pas e levábase ata a amasadora, e almacenábase durante un tempo. O barro traballábase de forma manual e máis tarde de forma mecánica. Así empezaron a fabricarse as tellas e os ladrillos, e unha vez fabricados secábanse ao aire sobre taboleiros, unha vez secos metíanse nos fornos para cocer. Estes fornos tiñan forma circular e levaban unha enorme cheminea. Despois da guerra empezou algo de construción e as telleiras daban traballo a moitas mulleres. Pasados os anos o barro empezou a escasear e se había algún quedaba moi lonxe das fábricas e polo transporte xa non compensaba. Hoxe en día xa non existe ningunha, se ben podemos ver os buratos onde se extraía o barro que se converteron en grandes lagoas.

As festas de agosto era o acontecemento máis importante do ano. Ao principio eran unhas festas modestas que se celebraban en honor a Santa María e ao patrón San Roque. Celebrábanse as misas e procesións e logo, pola noite a verbena na praza de San Roque, onde se montaba un palco no centro da praza para a orquestra.

A medida que foi pasando o tempo fóronse mellorando. A Sada viña moita xente en verán e iso fixo que se fosen engadindo atraccións como foron a regata de traiñeiras, o globo, a Sardiñada e as carrozas, ademais das cucañas, carreiras de burros, etc. Todo foi rematándose e xa só queda a Sardiñada que segue sendo popular. O globo deixou de facerse porque era difícil e perigoso lanzalo dende a torre da capela. O último foi no ano 1961. As carrozas eran moi grandes e as rúas moi estreitas, había barullo co tráfico. As regatas gustaban á xente, había rivalidade entre Fontán, a Tenza e a Ponte.

Ademais das festas de agosto, en Sada celebrábase a festa de Corpus. As rúas cubríanse de xabana e flores. Saía a procesión con todos os santos que había na Igrexa de Sada de Arriba e na Capela. Os Santos eran levados ao cabalo polos veciños. Catro matrimonios sadenses celebraban as súas vodas de prata e collían o que se chamaba "o ramo", e estes á súa vez llelo entregaban a outros catro ao ano seguinte. O cura era o encargado de nomear aos veciños cada ano. Esta celebración deixou de facerse nos anos 60.

Na praza de San Roque había o mercado. Era diario e os produtos que se vendían viñan das aldeas dos arredores. Patacas, froitas, verduras, etc e tamén pescado. O peixe vendíase na parte da praza por onde pasan hoxe os coches. O resto da praza era para os outros produtos. Aquí viñan a comprar as "tratantas" de Coruña. Viñan no primeiro tranvía da mañá e marchaban no das dez. Eran famosas as cereixas de Morujo (Bergondo). Sada tivo tamén o seu a súa fábrica de gasosas. Unha empresa familiar que non achegaba traballo ningún. Co falecemento dos donos desapareceu. Estaba situada detrás do hotel, onde agora se alza unha nova urbanización.

Como lugares de diversión tiñamos dous cines e tres cafés. Os mozos ían ao cine e ao baile. Os cafés eran para os matrimonios ou só os homes. Os cafés eran El Moderno, La Terraza e o Royalty. Os homes adoitaban ir ao café pola partida. Había tamén 3 ou 4 tabernas onde podías ver os homes máis vellos ou os mariñeiros. Moitos anos despois, co turismo empezaron a abrirse cafetarías, sendo a precursora o Moby Dick, e a esta seguiron todas as demais. Tiñamos dous cines e dous bailes. Ías ao cine e tiñas opción para ir ao baile. Un era en La Terraza e o outro Nel moderno. No primeiro piso deste edificio estivo moitos anos o concello, ata que se construíu o actual. Os cines eran dous: O Royalty e o Gran Cine. Os dous na rúa Barrié.

A auga e a rede de sumidoiros tamén chegaron a Sada. As casas tiñan o seu pozo negro que se baleiraba unha vez ao ano. A auga íase buscar ás fontes en selas e en caldeiros. Había mesmo mulleres que se dedicaban a levar auga ás casas. Chamábanas aguadoras. A roupa íase lavar aos ríos que estaban onde hoxe se alza a edificación de Las Brañas. Había tamén lavadoiros públicos e Sada tíñao en fronte do que hoxe é correos. Fontes había tres: a da praza de San Roque que ao principio estaba no centro da praza e logo púxose de costado da Capela, a segunda, a fonte do Recheo (hoxe praza da Peixaría) e a terceira a Fonte de Barrosa detrás do hotel.

Sada tivo un grande equipo de fútbol chamado Sada F.C. Fundouse no ano 1942 e xogaba no campo de La Chaburra. Destacou este equipo xa que naquela época había moitos cataláns na mili Na coruña e xogaban no Sada. Un moi recordado foi Sancho. Tamén xogaron aquí os irmáns de Luís Suárez, o gran xogador coruñés. Logo o Sada converteuse no Sporting Sada actual. De aquí saíron xogadores como José Luis, Manolito Novo, Juan Blanco e naturalmente Paxeiro, que dende o Deportivo deu un salto a Chile e de alí ao Español de Barcelona.

Sada tivo tamén o seu equipo feminino de fútbol. Foi no ano 1972. Aproveitando que empezaban a crearse os equipos femininos e co obxecto de recadar fondos para unhas festas de agosto se creou este equipo. Cada actuación era un éxito.

Peronajes de Sada: hermanos Suárez Picallo, Manuel Lugrís Freire, Ricardo Flores, José Monzo, Díaz Pardo, Sanjurjo Badía, alcalde Fernández Pita y otros.

Entre el 1919 y 1920 es desmontado y trasladado desde La Coruña a Sada el kiosco La Terraza, que se sitúa en el centro de Sada y a donde llegaba el mar. Aquí se celebraban los banquetes de las bodas de Sada. Hoy día funciona como restaurante y café. En el piso se celebraban bailes. Frente a La Terraza era el fin de trayecto del tranvía de La Coruña a Sada. Es realmente un edificio singular, como lo era el edificio María Golán, que se alzaba donde hoy está la Caixa Galicia.

No ano 1922, inaugúrase o tranvía eléctrico que unía A Coruña con Sada e a súa bisbarra. Isto provocou un grande impulso comercial e turístico a esta zona.

O 1 de xaneiro de 1924 inaugúrase o centro de ensino Sada e os seus Contornos, custeado pola Sociedade do mesmo nome na cidade de Nova York fundada en 1913 polos emigrantes sadenses, que coas súas cotas fixeron posible que os seus fillos tivesen un ensino digno. Ao estalar a guerra o Goberno incautouse do edificio.

O 13 de xullo de 1945, concédese ao Concello o tratamento de ilustre e o título de cidade.

A Cerámica do Castro fúndase no ano 1949. A funda Isaac Díaz Pardo no Castro de Samoedo. Empezou modestamente explotando as materias primas de Sargadelos (Cervo, Lugo). Pronto se converteu nunha grande empresa dando traballo a moita xente. Hoxe en día está no seu punto máis baixo.

Un grupo de amigos funda a Sociedade R.C.D. de Sada en 1960, e a primeira pedra para o seu edificio foi o 15 de xullo de 1962. A inauguración de todo o edificio fué en 1975.

É un artigo escrito orixinalmente por Maruja Babío no blog Praza da pescadería, pódese consultar o seu orixinal aquí (con fotos): Sada en el recuerdo.

contacto@memoriadesada.com
As fotos pertencen aos veciños e veciñas de Sada.
Non se poden utilizar noutros proxectos (máis información).